W ostatni weekend sierpnia (27-28) Stowarzyszenie ZASP we współpracy z Instytutem Grotowskiego pod auspicjami Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016 i pod patronatem Komisji Europejskiej organizuje w stolicy Dolnego Śląska Europejskie Forum ZASP. Inicjatorką wydarzenia we Wrocławiu jest pani Wanda Ziembicka-Has.
Tematem dyskusji, do której zaprosiliśmy przedstawicieli związków zawodowych, stowarzyszeń twórczych, pracodawców z Polski i kilku krajów europejskich, będzie stan dialogu społecznego w sektorze przedstawień żywego planu. Naszym celem jest dokonanie przeglądu sytuacji i porównanie rozstrzygnięć prawnych, organizacyjnych związanych ze statusem artystów, rolą teatrów publicznych w społeczeństwach obywatelskich Europy, a szerzej rolą kultury. Spotykamy się z nadzieją na wskazanie wzorców, w tym układów zbiorowych regulujących relacje pracobiorców i pracodawców, które można wykorzystać, tworząc gwarancje poprawy sytuacji socjalnej polskich artystów i ustanawiając płaszczyznę dialogu społecznego pracobiorców i pracodawców.
„Będziemy mówić o układach zbiorowych, które są formą negocjacji pomiędzy przedstawicielstwem pracodawców a przedstawicielstwem pracobiorców. Niestety, w Polsce nie mamy układów zbiorowych na poziomie krajowym – mieliśmy takie jeszcze w roku 1974 i ten dokument trafi do rąk ekspertów Forum – które ujmowałyby los artysty jako pracownika. Od lat mówi się nam, że to już pieśń przeszłości. Tymczasem w Szwecji, Danii, Niemczech, które odwiedziłem, istnieją układy zbiorowe artystów. Dopominamy się takiego kompleksowego ujęcia losu pracownika, zarówno w sytuacji, kiedy ma pracę, kiedy na nią czeka, albo gdy jest już emerytem. Chcemy zwrócić uwagę na problem pracowniczy, ludzki. To początek wielkiej batalii. Nasi koledzy przyjadą, żeby nas wesprzeć, byśmy mogli wprowadzić w Polsce układy zbiorowe. Zwołaliśmy ligę tych krajów, które wierzą w teatr repertuarowy, ze stałym zespołem.Przypomnę, że w 2004 roku Tomas Bolme, prezes światowego FIA, pomógł nam zorganizować akcję przeciwko proponowanej przez polski parlament ustawie dotyczącej VAT-u w kulturze.
Chcemy zadać kłam przekonaniu, że w naszym liberalnym państwie związki zawodowe artystów nie mogą niczego dla swojej branży osiągnąć. Puentą naszych obrad we Wrocławiu będą wnioski, z którymi zwrócimy się do odpowiednich władz” – naświetlił najistotniejsze tematy wrocławskiego Forum prezes ZASP Olgierd Łukaszewicz.
Nie są to dla ZASP zagadnienia nowe. Stowarzyszenie od lat podejmuje te kwestie, postulując stworzenie prawnych ram dialogu społecznego, a także statusu artysty – dość przypomnieć zwołaną przez ZASP w roku 2013 w Warszawie konferencję o statusie artysty w Unii Europejskiej (z udziałem posła do Parlamentu Europejskiego, Jacka Saryusza-Wolskiego), a także wcześniejsze spotkania przedstawicieli ZASP z reprezentantami zagranicznych (krajowych i międzynarodowych) organizacji aktorskich, których celem było zacieśnienie współpracy, wymiana informacji i gromadzenie wiedzy, przydatnej do wypracowania skutecznych rozwiązań w Polsce.
Mimo wielu prób nie udało się jednak, jak do tej pory, przezwyciężyć panującej w tej mierze inercji. Chcemy ten stan rzeczy przełamać, a Forum stanowi ku temu dobrą okazję. Obowiązujące dzisiaj rozwiązania prawne praktycznie uniemożliwiają stworzenie mechanizmu negocjacji, stałych konsultacji i gwarancji bezpieczeństwa socjalnego artystów.
Nasze środowisko w okresie transformacji ustrojowej utraciło wiele z dotychczasowych przywilejów pracowniczych, a postępująca pauperyzacja pozbawia artystów szansy życiowej stabilizacji i w znacznej mierze utrudnia ich rozwój zawodowy. Wpływa to negatywnie na możliwości twórcze artystów, a tym samym na potencjał polskiej kultury teatralnej. Szerzej dotychczasowe inicjatywy ZASP mające na celu przezwyciężenie tego stanu rzeczy i nasze oczekiwania przedstawi podczas Forum Prezes Stowarzyszenia, Olgierd Łukaszewicz.
W pierwszym dniu konferencji, podczas obrad moderowanych przez Jarosława Freta – dyrektora Instytutu Grotowskiego, Przewodniczącego kuratorów ESK, kuratora ESK ds. teatru, będzie okazja do zarysowania szerszego tła tej sytuacji. Rafał Szyndlauer omówi rezolucję Parlamentu Europejskiego na temat statusu artysty (z roku 2007) i jej praktyczne konsekwencje.
Dorota Buchwald – Dyrektor Instytutu Teatralnego
Dorota Buchwald zaś przedstawi diagnozy zawarte w książce Dragana Klaića „Teatr publiczny między rynkiem a demokracją”. Po tych wprowadzeniach przewidujemy wystąpienia przedstawicieli związków aktorskich z Austrii, Danii, Niemiec i Szwecji. Zaproszeni goście dokonają charakterystyki sytuacji materialnej i społecznej artystów scenicznych w swoim kraju. Zaprezentują układy zbiorowe; przedstawią rolę związków zawodowych, ich wpływ na politykę kulturalną i model teatru publicznego, a także określą pejzaż scen prywatnych i alternatywnego „offu” swoich krajów.
„Książka nieżyjącego już dziś Dragana Klaića – dyrektora prężnie niegdyś działającego Instytutu Teatralnego w Amsterdamie – to podsumowanie obserwacji, które czynił przez wiele lat pracując w sektorze kultury. Klaić zwrócił uwagę na procesy, jakie zachodzą w związku z wycofywaniem się publicznych dotacji z rynku finansowania kultury. Zdiagnozował, w jaki sposób instytucje, czy państwa, zareagowały na kryzys finansowy lat 2008-2009, i jakiego typu konsekwencje dla teatrów publicznych miały podjęte wówczas decyzje. Klaić mocno pozycjonuje teatr i uważa go za niezwykle cenne europejskie dziedzictwo kulturowe. Mówi o stratach i zagrożeniach dla teatru, które pojawiają się w związku z myśleniem wyłącznie ekonomicznym, komercjalizującym kulturę. Analizuje rozwiązania na czas kryzysu, który być może nigdy się nie skończy. Diagnozy Klaića powinny być dla nas ostrzeżeniem i zachętą, żeby wypracować model bardziej stabilnego finansowania teatrów” – podkreślała dyrektor Instytutu Teatralnego.
W drugim dniu Forum, którego obrady moderować będzie Paweł Płoski, Joanna Szulborska-Łukaszewicz przypomni wyniki ankiety, która stała się podstawą publikacji „Artysto scen polskich, powiedz nam, z czego żyjesz?”. W dyskusji obok ekspertów udział wezmą przedstawiciele Związku Zawodowego Aktorów Polskich, „Solidarności”, Federacji Związków Zawodowych Pracowników Kultury oraz pracodawców, Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów i Unii Polskich Teatrów. Wymiana opinii skupiać się będzie wokół statusu artysty i drogi do ustanowienia trwałej podstawy dialogu społecznego artystów i pracodawców.
Paweł Płoski, ekspert ZASP, kierownik Działu Literackiego Teatru Narodowego, wykładowca Akademii Teatralnej
„Powinniśmy zastanowić się nad nowoczesnym sposobem orędownictwa na rzecz sztuki i kultury, a w tym teatrów. Niezwykle istotny jest dialog z samorządami. Trzeba budować mosty, szukać rozmaitych połączeń w rozdrobnieniu, które otrzymaliśmy w wyniku decentralizacji kultury. Z jednej strony mamy problemy z prawami pracowników, z drugiej strony problemy miewają dyrektorzy. Nie chodzi o to, żeby postawić pod ścianą pracodawców, ale zastanowić się jak powinniśmy reprezentować się przed władzami, tymi, którzy decydują o dotacjach, pieniądzach, ustawach, itd.” – powiedział Paweł Płoski.
Oczekujemy, że wnioski, jakie wynikać będą z dwudniowych obrad, znajdą wyraz w nie tylko komunikacie końcowym, ale pomogą ostatecznie przezwyciężyć przeszkody uniemożliwiające uregulowanie pilnej z punktu widzenia interesów kultury narodowej kwestii dialogu społecznego na poziomie krajowym, obejmującego artystów scenicznych związanych zarówno z teatrami publicznymi, jak i z rozwijającym się obszarem teatru offowego. Liczymy na życzliwe wsparcie prasy i innych.
Sebastian von Ottenbreit – prezes Fundacji Ottenbreit i współpracownik Oddziału ZASP we Wrocławiu – mówił o wsparciu Instytutu Grotowskiego i Wrocław ESK 2016 dla inicjatywy ZASP-u.
„Z pomysłem organizacji Europejskie Forum ZASP we Wrocławiu wystąpiła pani Wanda Ziembicka-Has. Dyrektor Generalny ESK Wrocław 2016 – p. Krzysztof Maj zapoznał się z ideą Europejskiego Forum ZASP i uznał, że to odpowiedni czas i miejsce, żeby o tym dyskutować. Wrocław stał się gospodarzem wydarzenia. Przewodniczący kuratorów ESK, kurator ESK ds. teatru i zarazem dyrektor Instytutu Grotowskiego – Jarosław Fret – słusznie chce, by Wrocław był stolicą, która zajmuje się kulturą całościowo. Nie tylko wyrazem artystycznym, ale i statusem artysty. Stąd duża akceptacja pomysłu ZASP-u. Wrocław podjął wyzwanie, aby stworzyć warunki godne do dyskusji – odważnej i niezależnej – na neutralnym gruncie. ESK ma pokazać, że artysta w tworzeniu kultury przecież też jest ważny. Cieszymy się, że będziemy gościć Europejskie Forum i reprezentantów z Europy. Wrocław jest otwarty. Cieszylibyśmy się, gdyby zmienił bieg historii statusu artysty.” – podsumował Sebastian von Ottenbreit.